تعویض زانو امروزه از جمله عوارضی است که در اثر تغییر سبک زندگی انسان‌ها به وجود آمده‌است. تغییر در سبک زندگی موجب بروز بیماری‌ها و مشکلات پزشکی بسیاری شده‌است. مفصل زانو یکی از پیچیده‌ترین قسمت‌های بدن است و به سبب محل قرارگیری آن، در معرض آسیب و ضربه‌های شدیدی قرار دارد. دردها و ناراحتی‌های مربوط به مفصل زانو در سال‌های اخیر بسیار شایع شده‌است، اما خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی در کنار دانش ساخت پروتزهای کارآمد،عمل تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی زانو) به یکی از موفقیت‌آمیزترین عمل‌های جراحی تبدیل شده‌است.
عمل تعویض مفصل زانو باید توسط پزشک جراح ارتوپد ماهر انجام شود، اما این تنها عامل موفقیت تعویض مفصل زانو نیست. بدیهی است که بیمار نیاز به زمان معالجه، درمان بسیار دقیق و مداوم توانبخشی دارد.
تیم پزشکی جراحی، دستورالعمل‌های دقیقی در مورد مراحل بعد از عمل ارائه می‌دهد که شامل مراقبت از زخم جراحی، تغذیه، تمرینات توانبخشی هدایت شده توسط یک فیزیوتراپیست و غیره است.
امروز در پرشین مدتریپ میخواهیم به عمل تعویض زانو در ایران بپردازیم، با ما همراه باشید:
تعویض مفصل زانو چیست؟
وجود بافت انعطاف پذیر و ارتجاعی غضروفی در انتهای استخوان‌ها یعنی محل قرارگیری مفصل، موجب تسهیل حرکت آنها می‌شود. اما در اثر تخریب تدریجی غضروف، اصطکاک افزایش یافته و نهایتا سبب ساییدگی استخوان‌ها و بروز درد شدیدی در ناحیه زانو می‌شود. در این موارد با انجام عمل تعویض مفصل زانو توسط پزشک جراح متخصص ارتوپد، به بهبود وضعیت بیمار کمک خواهد شد.
چه کسی کاندیدای مناسب عمل تعویض مفصل زانو است؟
تعویض مفصل به ویژه مفاصل زانو و لگن از موفقیت آمیزترین اعمال جراحی در سراسر دنیا می‌باشد. با این حال پزشکان ارتوپد در مراحل اولیه، درمان‌های غیر جراحی مانند فیزوتراپی و دارویی را آغاز می‌کنند. در برخی از این افراد درمان‌های اولیه تاثیری نداشته و عملکرد طبیعی زانو باز نمی‌گردد. همچنین درد، در ناحیه زانو در همه حال، حتی زمان استراحت ادامه دارد. به این ترتیب افراد زیر کاندیدای اصلی عمل جراحی تعویض مفصل زانو هستند:
- کسانی که درد شدید و بی وقفه‌ای را در زانو حس می‌کنند
- کسانی که دچار محدودیت حرکتی شده اند
- کسانی که زانویشان دچار بدشکلی شده‌است
- کسانی که در همه حال حتی زمان استراحت درد زانو دارند
- کسانی که درمان غیر جراحی بر روی آنها تاثیری نداشته‌است
شرایط مورد نیاز برای عمل جراحی تعویض مفصل زانو
برای انجام عمل آرتروپلاستی باید به پزشک متخصص و متبحر مراجعه کنید. قبل از عمل، تمام تاریخچه پزشکی خانوادگی بیمار تهیه و بررسی می‌شود. پزشکی که این عمل را انجام می‌دهد ممکن است سایر آزمایش‌ها را برای درک عملکرد وضعیت مفصل شما انجام دهد.
پزشک ممکن است آزمایش تراکم استخوان یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای بررسی مفاصل، را تجویز کند.
بیمار می تواند تا ۲ ساعت قبل از عمل مایعات بنوشد. اگر پزشک توصیه‌ای داشت، حتما به آن عمل کنید.
قبل از عمل، در مورد تمام داروهای شیمیایی و گیاهی که مصرف کرده‌اید، با پزشک صحبت کنید و او را از همه آلرژی های دارویی خود و هرگونه مشکل سلامتی که ممکن است داشته باشید، مطلع کنید.
برای راحتی در خانه بعد از مرخص شدن از بیمارستان، بهتر است برخی از موارد را در خانه قبل از جراحی تغییر دهید. به عنوان مثال اگر در خانه شما پله وجود دارد، مطمئن شوید که مجبور نیستید برای دستیابی به چیزهایی که نیاز دارید از پله‌ها بالا و پایین بروید. توصیه می‌شود بیشتر از فعالیت‌های روزانه خود را در طبقه‌ای که حمام در آن واقع شده است، انجام دهید.
هدف از جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟
ساییدگی مفصل زانو، سبب نزدیک شدن فاصله ی استخوان‌ها با یکدیگر شده و تماس آنها با یکدیگر دامنه حرکتی زانو را به شدت کاهش می‌دهد. علاوه بر محدود شدن فرد در انجام فعالیت‌های روزمره مانند بالا رفتن از پله، بیمار متحمل درد شدید در ناحیه زانو خواهد بود.
تعویض مفصل زانو، در این افراد، درد ناشی از ساییدگی، روماتیسم، تخریب مفصل و آرتروز زانو را از بین برده و پس از مدتی کوتاه، بیمار به فعالیت‌های روزمره خود بازمی‌گردد.
علت تعویض مفصل زانو چیست؟
از بین رفتن غضروف، ساییدگی مفصل، التهاب آن و در نهایت موثر نبودن درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، ورزش‌های مخصوص و داروهای خوراکی، علت اصلی تعویض مفصل زانو می‌باشد. در این مرحله پزشک متخصص ارتوپد با انجام عمل جراحی و استفاده از پروتزهای مصنوعی مخصوص به بهبود وضعیت بیمار کمک کرده و پس از گذشت دوره ی نقاهت درد زانو به طور کامل از بین خواهد رفت.
اما چه مواردی سبب از بین رفتن غضروف و ساییدگی استخوان‌ها می‌شود؟
-
ضربه و آسیب به زانو
مفصل زانو اغلب در اثر حوادث غیر مترقبه مانند تصادفات رانندگی دچار آسیب می‌شود.
-
روماتیسم مفصلی
آرتریت روماتوئید، بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی فرد به بافت پوششی مفاصل حمله کرده و باعث التهاب آن می‌شوند.
-
آرتروز
از بین رفتن غضروف سبب ساییدگی استخوان‌ها با یکدیگر شده و التهاب و درد شدیدی را به همراه دارد
-
پوکی استخوان
با افزایش سن، شانس شکستگی و التهاب استخوان‌ها افزایش یافته و در برخی موارد سبب از بین رفتن مفصل زانو می‌شود
تشخیص نیاز به عمل تعویض زانو
برای تعیین علت درد در زانو ، مفصل زانو مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این مورد به عنوان مثال طی معاینه ممکن است متوجه جابجا شدگی، قرمزی و تورم شوند.
سی تی اسکن می‌تواند جابجا شدن، شل شدن و دررفتگی پروتز را نشان دهد. علاوه بر این آزمایش خون برای این که ممکن است التهاب وجود داشته باشد، انجام می‌شود.
نحوه انجام عمل تعویض مفصل زانو
خوشبختانه درصد قابل توجهی از جراحی‌های انجام شده تعویض مفصل زانو با موفقیت همراه‌است و مفصل مصنوعی برای سالیان طولانی در بهبود وضعیت فرد موثر بوده و کمک بزرگی به بیماران برای بازگشت به زندگی عادی می‌کند.
عمل تعویض مفصل زانو یا همان آرتروپلاستی کامل زانو Total Knee Arthroplasty (TKA) به این ترتیب انجام می‌شود:
- با تشخیص پزشک متخصص بیهوشی یکی از روش‌های بیهوشی عمومی و یا بی حسی موضعی انتخاب می‌شود. ابتدا پزشک جراح ارتوپد، با ایجاد یک شکاف کوچک در ناحیه مفصل زانو به نواحی داخلی و استخوان‌های ناحیه مفصل، دسترسی پیدا می‌کند
- در مرحله بعد نواحی آسیب دیده (غضروف و سطح مفصلی استخوان ران و ساق) توسط ابزار مخصوص جراحی حذف می‌شوند
- با توجه به میزان و نحوه ی آسیب در هر بیمار، پزشک پروتز و ایمپلنت‌های مخصوصی را جایگزین مفصل آسیب دیده می‌کند
- ایمپلنت از اجرای فلزی و پلاستیکی تشکیل شده‌است و در این مرحله توسط ماده ای به نام “سیمان استخوانی” به‌استخوان‌های ران و ساق پا متصل می‌شود. همچنین ممکن است پزشک با در نظر گرفتن شرایط بیمار روش تثبیت بیولوژیک را جهت اتصال استخوان با مفصل مصنوعی انتخاب کند
آیا نتیجه عمل تعویض مفصل زانو دائمی است؟
عمل جراحی تعویض مفصل زانو نقش مهمی در بهبود وضعیت بیمار خواهد داشت. اما لازم است برای بدست آمدن بهترین نتیجه از عمل و ماندگاری حداکثری پروتز ( تقریبا 20 سال) مجموعه ای از اقدامات زیر انجام شود:
- مراجعه به بهترین دکتر برای تعویض مفصل زانو
- انجام فیزیوتراپی‌های لازم پیش از جراحی جهت تقویت عضلات
- تکنیک جراحی و دانش و تجربه پزشک
- نوع پروتز و شرکت سازنده آن
- مراقبت‌های دوره ی نقاهت (مانند فیزیوتراپی و نرمش)
- مراقبت‌های همیشگی بیمار از پروتز (نحوه ی نشستن و فشار نیاوردن به زانو)
انواع پروتزهای به کار رفته در عمل تعویض مفصل زانو
تعویض مفصل زانو با جایگذاری پروتزهای مصنوعی در محل آسیب دیده انجام می‌شود و پزشک با بررسی شرایط بیمار از جمله سن، وزن، وضعیت سلامتی، نوع فعالیت و شدت آسیب به مفصل، مناسب ترین نوع پروتز را انتخاب خواهد نمود. پروتز‌ها بر اساس جنس به 4 نوع تقسیم می‌شوند:
- سرامیک بر روی پلاستیک
- سرامیک بر روی سرامیک
- فلز بر روی پلاستیک
- فلز بر روی فلز
پروتز مورد استفاده در جراحی تعویض مفصل زانو از 3 بخش تشکیل می‌شود:
- بخشی که به استخوان ران مربوط می‌شود (فمورال)
- بخشی که به استخوان ساق مربوط می‌شود (تیبیال)
- بخشی که به استخوان کشکک مربوط می‌شود (پاتلار)
انواع مختلف جراحی تعویض مفصل زانو
پزشک جراح ارتوپد با در نظر گرفتن شرایط مفصل زانوی آسیب دیده در 3 بخش اصلی زانو یعنی میانی، جانبی و کاسه زانو، یکی از انواع جراحی‌ها را برای کمک به بهبود وضعیت بیمار و تعویض مفصل زانو انتخاب خواهد نمود
-
جراحی تعویض مفصل زانو به صورت جزئی
این نوع جراحی در سن‌های مختلف قابل انجام بوده و بسته به میزان سلامتی اجزای مفصل مانند رباط‌ها و میزان آسیب دیدگی بخش‌های مختلف زانو توسط پزشک انتخاب می‌شود.
-
جراحی تعویض مفصل زانو به صورت کامل
این نوع جراحی اغلب با تعویض کامل بخش‌های سطحی از انتهای استخوان ران، استخوان ساق پا و یا تعویض سطح زیرین کاسه زانو انجام می‌گیرد.
تا چه سنی می توان جراحی تعویض مفصل زانو را انجام داد؟
مطالعات انجام داده شده نشان می‌دهد مناسب ترین سن تعویض مفصل زانو 60 تا 80 سالگی می‌باشد. سن بیمار یکی از اصلی ترین عوامل تعیین کننده در انجام عمل جراحی می‌باشد. معمولا پزشکان، جراحی را در افراد پایین تر از 50 سال توصیه نمی‌کنند. اما به طور کلی شرایط بیمار، درد و ناتوانی ناشی از مشکلات زانو در تصمیم پزشک موثر خواهد بود.
آیا همزمان با عمل تعویض مفصل زانو می شود عمل پای پرانتزی یا ضربدری را هم انجام داد؟
بله. در اینگونه موارد خاص تکنیک و تجربه پزشک بسیار اهمیت دارد که با در نظر گرفتن شرایط، تصمیم نهایی را خواهد گرفت.
آیا پیش از انجام عمل تعویض مفصل زانو مراجعه به دندانپزشک ضرورت دارد؟
بله، لازم است پیش از انجام عمل از سلامت دندان‌ها اطمینان حاصل نمود؛ چرا که در غیر این صورت عفونت به محل جراحی منتقل شده و مشکل ساز خواهد شد.
عوارض تعویض مفصل زانو
با وجود ریسک پایین این عمل نسبت به سایر عمل‌های جراحی در انسان، همچنان احتمال بروز عوارض، وجود دارد. اما تکنیک پزشک، انتخاب سایز و نوع مناسب پروتز، عوارض را به حداقل خواهند رساند:
- بروز عفونت‌های جزئی در محل جراحی که با مصرف آنتی بیوتیک‌ها و رعایت بهداشت به راحتی برطرف می‌شود
- بروز عفونت‌های عمیق در ناحیه مفصل که در این موارد معمولا عمل جراحی مجدد انجام می‌شود
- آسیب و یا ترک خوردگی استخوان‌های اطراف که ممکن است حین انجام عمل اتفاق افتد
- درد در ناحیه مفصل مصنوعی که این درد ناشی از لقی پروتز در محل جراحی می‌باشد
- در رفتگی و شل شدن پروتز که امکان خارج شدن پروتز از محل اتصال با استخوان وجود دارد و در برخی از موارد بدون نیاز به عمل مجدد ترمیم می‌شود
- وجود لخته خونی در محل جراحی که از شایع ترین عوارض جراحی تعویض مفصل زانو می‌باشد و به راحتی و با تجویز داروهای لازم برطرف خواهد شد
- محدودیت حرکت در ناحیه ی مفصل مصنوعی زانو (محدودیت در نوع نشستن و…)
- آسیب دیدگی عروق و اعصاب اطراف محل جراحی
- تفاوت طول پاها نسبت به هم
مزایای عمل تعویض مفصل زانو
یکی از مهم ترین مزایای تعویض مفصل زانو تسکین درد شدیدی است که در واقع عامل اصلی مراجعه به پزشک و انجام عمل جراحی بوده‌است. در مرحله بعد؛ بهبود وضعیت جسمانی بیمار سبب بازگشت وی به انجام فعالیت‌های روزانه می‌شود که به خودی خود در روحیه و سطح رضایت فرد، تاثیرگذار خواهد بود.
مراقبت های پس از انجام عمل تعویض مفصل زانو
- مصرف به موقع داروهای تجویز شده (مسکن، آنتی بیوتیک و داروهایی که مانع ایجاد لخته خونی می‌شوند)
- مصرف داروهای مکمل مانند قرص آهن و ویتامین‌ها (با مشورت پزشک)
- جلوگیری از رسیدن آب و رطوبت به محل زخم در زمان استحمام
- استفاده نکردن از پله تا چند ماه نخست پس از تعویض مفصل زانو
- بازگشت به محل کار با مشورت پزشک (حداقل 2 ماه پس از عمل)
- انجام دقیق و به موقع حرکات ورزشی در منزل
- حضور در جلسات فیزیوتراپی به صورت مستمر
- مصرف مواد مغذی به خصوص میوه و سبزیجات
- قرار دادن نشیمنگاه صندلی بالا تر از حد معمول
- رعایت بهداشت و رسیدگی به محل جراحی
- دقت در نحوه راه رفتن، نشستن و خوابیدن
- پیاده روی روزانه در منزل به دفعات بالا
- شروع رانندگی با مشورت پزشک
- تعویض به موقع بانداژ
دوره نقاهت عمل تعویض مفصل زانو به چه صورت است؟
لازم است بیمار در مدت زمان نقاهت، استراحت کرده و از انجام فعالیت‌های سنگین بدنی جدا خودداری نماید. با این وجود، سرعت بهبودی در تمام افراد به یک میزان نیست. در صورت تایید پزشک، بیمار می‌تواند پس از گذشت 4 الی 6 هفته به فعالیت‌های عادی خود بازگردد. لازم است در دوره نقاهت به نکات زیر توجه فرمایید:
- استفاده از عصا و یا واکر هنگام راه رفتن
- فشار نیاوردن به زانو در هنگام بلند شدن
- فشار وارد نکردن به زانو در هنگام خواب
- آویزان نکردن پا در هنگام نشستن
- استفاده نکردن از پله
طول درمان و دوره ریکاوری پس از عمل به چه میزان است؟
درصد قابل توجهی از بیماران ( نزدیک به 98%) پس از گذشت مدت کوتاهی پس از تعویض مفصل زانو بسته به نوع فعالیت و شغلی که دارند می‌توانند پس از 1 ماه به فعالیت حرفه‌ای خود بازگردند.
درد پس از عمل به چه صورتی است؟
احساس درد پس از انجام عمل تعویض مفصل زانو امری طبیعی است که با گذشت دوره نقاهت، این احساس نیز از بین خواهد رفت. اما در تعدادی از بیماران تورم، تب، قرمزی محل جراحی به همراه احساس درد، به صورت فزاینده افزایش یافته و سبب آزردگی بیمار می‌شود؛ بنابراین لازم است این مسئله سریعا با پزشک در میان گذاشته شود تا در صورت لزوم اقدامات بعدی انجام پذیرد.
عمل تعویض مفصل لگن چند ساعت طول می کشد
عمل جراحی تعویض مفصل لگن و ران معمولا از یک تا سه ساعت طول می‌کشد. پس از انجام جراحی، پزشک جراح لوله‌هایی را در محل عمل قرار می‌دهد تا به وسیله آنها خون‌های اضافی‌ای که در محل جراحی باقی مانده‌اند یا احتمال دارد که در چند ساعت اولیه بعد از جراحی در محل عمل جمع گردند را به بیرون از بدن منتقل کند.
ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل لگن
یکی از علائم بالقوه خطرناک بعد از انجام عمل جراحی تعویض مفصل لگن و ران، می‌تواند تورم ساق باشد. زیرا می‌تواند نشانگر لخته شدن خون در رگ‌های ساق پا باشد. لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق یکی از عوارض ممکنِ تعویض مفصل ران به شمار می‌رود.
لخته شدن خون یکی از عوارض ممکن عمل تعویض مفصل ران به شمار می‌رود. این لخته‌ها وقتی خطرناک می‌شوند که از رگ محل تشکیل جدا شده و توسط جریان خون به قلب بیمار و سپس به شریان‌های ریوی وارد شوند. رسیدن این لخته‌ها به ریه را آمبولی ریوی می‌گویند. این لخته‌ها می‌توانند باعث مسدود شدن مویرگ‌های ریوی شوند که پیامد آن اختلال شدید در همودینامیک قلبی ریوی است و در موارد شدید ممکن است منجر به مرگ بیمار هم بشود.
هرچند بروز عارضه خطرناک آمبولی ریوی می‌تواند بدون بوجود آمدن لخته در وریدهای ساق (و به علت ایجاد لخته در ران یا لگن) باشد با این حال دیده شدن علائمی از ایجاد شدن لخته در وریدهای ساق علامت هشدار دهنده ای می‌باشد، چون در این شرایط احتمال رخ دادن آمبولی ریوی به شدت بالا است. دلیل اهمیت تورم در ساق پا به این موضوع که یکی از علائم لخته شدن خون در وریدهای ساق همین تورم یا ورم ساق است باز می‌گردد.
لنگش بعد از عمل تعویض مفصل لگن
با تخریب مفصل ران در ناحیه لگن، بیمار دچار درد در این ناحیه و به موجب آن لنگش در راه رفتن می‌گردد، زیرا بیمار تلاش می‌کند هنگام راه رفتن و حرکت کردن به اندام آسیب دیده فشار کمتری وارد کند تا درد کمتری حس کند و در نتیجه نمی‌تواند به خوبی گام بردارد و دچار لنگش می‌گردد. این درد پس از جراحی تعویض مفصل بطور کامل و یا تا حد زیادی از بین می‌رود.
تعویض مفصل زانو با لیزر
تعویض مفصل زانو با لیزر یکی از راه‌های درمانی مطمئن است. پس از عمل، بیماران درد کمتری را حس خواهند کرد و استفاده از لیزر به سبک دقت بالا آسیب کمتری به بافت‌های اطراف می‌زند و تا حد امکان مفصل طبیعی بیمار حفظ خواهد شد.
از مزایای این روش، می‌توان بع موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب کمتر به اعصاب نواحی اطراف جراحی وارد می‌شود
- همچنان امکان بهره مندی بیمار از تکنیک سلول‌های بنیادی وجود خواهد داشت
- بدون خونریزی
جایگزین تعویض مفصل زانو چیست؟
همانطور که اشاره شد به دلیل شدت تخریب مفصل زانو، درمان‌های غیر جراحی در تعدادی از بیماران اثرگذار نیست و با بررسی شرایط فرد به ویژه سن او پزشک تصمیم به تعویض مفصل زانو خواهد گرفت. اما اگر سن مفصل فرد از سن شناسنامه ای او بسیار بالاتر بود و درمان‌های فیزیوتراپی و دارویی اثری نداشت، پزشک چه جایگزینی برای عمل جراحی در نظر خواهد گرفت؟
تزریقات داخل مفصل زانو در بیمارانی با رنج سنی 40 تا 50 سالگی انجام می‌شود. تزریق انجام شده سبب لغزندگی مفصل شده و از اصطکاک آن جلوگیری می‌کند.
-
هیالورونیک اسید
سبب بهبود عملکرد زانو شده و حرکت استخوان و غضروف به صورت روان و نرم صورت می‌پذیرد. از عوارض این تکنیک می‌توان به : امکان ایجاد حساسیت، تورم و درد در تعدادی از بیماران اشاره کرد.
-
کورتون
تزریق کورتون درمان قطعی نیست و تنها با کاهش درد و التهاب در ناحیه زانو تا چند ماه اثر گذار خواهد بود
البته تشخیص استفاده از روش‌های جایگزین عمل با توجه به شرایط بیمار و تشخیص پزشک معالج انجام می‌شود.
ورزش و فیزیوتراپی بعد از عمل
انجام ورزش‌های توصیه شده توسط پزشک معالج از روز پس از جراحی آغاز شده و لازم است بیمار برای تقویت عضلات پا و افزایش بازدهی عمل تعویض مفصل زانو تمام جلسات فیزیوتراپی را به موقع شرکت کند.
هزینه عمل تعویض مفصل زانو
هزینه‌های عمل بسته به شرایط بیمار متفاوت خواهد بود. افرادی که تحت پوشش بیمه پایه و تکمیلی قرار دارند هزینه ی کمتری را متحمل خواهند شد. به این ترتیب هزینه‌های جراحی شامل موارد زیر می‌باشد:
- توانایی و تجربه پزشک متخصص
- تجهیزات بیمارستانی که عمل جراحی در آن انجام می‌شود
- آمادگی‌های پیش از جراحی مانند عکسبرداری‌ها، آزمایشات
- شرکت در جلسات فیزیوتراپی برای آمادگی عمل تعویض مفصل زانو
- عصا و یا واکر که برای حداقل 1 ماه پس از جراحی مورد نیاز بیمار می‌باشد
- داروهایی که پزشک پس از جراحی تجویز می‌کند