سیستم گوارش بدن انسان طوری شکل گرفته که غذا با عبور از دهان تا زمان دفع مواد زاید، سفر دور و درازی داشته باشد. همانطور که می‌دانید امروزه به دلایل مختلفی بسیاری از افراد با مشکلات اضافه وزن و چاقی روبرو هستند، به طوری که بسیاری از آنها تن به انجام جراحی‌های مختلف مانند عمل اسلیو معده در ایران می‌دهند. برای آشنایی بهتر خوانندگان تصمیم گرفتیم تا در این مقاله درباره سیستم گوارش و جذب انسان صحبت کنیم.
سیستم گوارش انسان
آناتومی دستگاه گوارش که به بخش کلی دهان تا مقعد گفته می‌شود شامل لوله توخالی گوارشی بلند و پیچ‌خورده حدود هفت متر است. این لوله از دهان، حلق، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و راست‌روده تشکیل می‌شود. از طرفی غدد گوارشی مانند غده‌های بزاقی، غده‌های دیواره معده و روده، لوزالمعده و کبد از اجزای اصلی آناتومی گوارش به‌شمار می‌آیند.
دستگاه گوارش دارای باکتری‌های مفیدی است که علاوه بر کمک به اعصاب، هورمون‌های عصبی و گردش خون باعث هضم غذا می‌شوند. این باکتری‌ها به همراه اجزای دستگاه گوارش و گردش خون، غذا و مایعاتی که هر روز می‌خوریم و مینوشیم را هضم می‌کنند.
اجزای دستگاه گوارش پس از دریافت غذا، آن را از نظر شیمیایی تجزیه می‌کنند و با جذب مواد مغذی در جریان خون، مواد زائد و غیرقابل هضم دفع خواهند شد. خوب است بدانید که آناتومی دستگاه گوارش از دهان تا مقعد برای هضم، جذب و دفع مواد غذایی ضروری است. بنابراین عملکرد درست هر یک از اجزای دستگاه گوارش باعث می‌شود تا این فرآیند دچار مشکل نشود.
فرآیند سیستم گوارش
وقتی لقمه غذا را می‌خوریم، از لحظه بلعیدن تا دفع، اتفاقات مختلفی در بدن می‌افتد که عبارتند از:
بلع: بزاق و آنزیم‌های دهان پس از ترکیب با غذا به حلق و از آن‌جا وارد مری می‌شوند.
انقباض: لوله دستگاه گوارش به کمک انقباضات، هضم مکانیکی را آغاز می‌کند.
ترشحات: غدد درون‌ریز و برون‌ریز در دستگاه گوارش باعث هضم و گوارش شیمیایی غذا می‌شوند.
هضم: آنزیم‌های گوارشی در معده فرآیند هضم را شروع می‌کنند.
جذب: فرآیند جذب از طریق سلول‌های روده کوچک انجام می‌شود.
دفع: مواد غذایی غیرقابل هضم از آخرین مرحله چرخه آناتومی دستگاه گوارش خارج می‌شود.
آناتومی سیستم گوارش
قسمت‌های مختلف سیستم گوارش به ترتیب عملکرد آنها شامل موارد زیر است:
دهان
ابتدایی‌ترین بخش آناتومی دستگاه گوارش دهان است. در واقع هضم غذا قبل از این‌که شروع به خوردن آن کنید، از طریق دهان آغاز می‌شود. غدد بزاقی با دیدن و بوییدن غذا فعال خواهند شد. سپس با جویدن قطعات غذا به اندازه کوچک‌تر برای هضم راحت تقسیم می‌شوند. ترکیب بزاق دهان با مواد غذایی فرآیند تجزیه را آغاز می‌کند تا بدن بتواند از مواد مغذی آن بهره ببرد. با قورت دادن غذا، زبان آن را به سمت گلو و مری هدایت خواهد کرد.
مری
مری در گلو و نزدیکی نای قرار گرفته است. با بلع غذا مری آن را از دهان دریافت می‌کند. قبل از وارد شدن مواد غذایی به نای اپی‌گلوت کوچکی (زبانه‌ای بالای حنجره) روی آن تشکیل می‌شود تا با قورت دادن غذا دچار خفگی نشوید.
غذا با مجموعه‌ای از انقباضات عضلانی به نام پریستالسیس وارد معده می‌شود. برای عبور غذا از مری به معده عضله حلقه شکل در انتهای مری باید شُل شود. در ادامه منقبض خواهد شد تا محتویات معده به درون مری برنگردد.
معده
معده یک اندام کیسه‌مانند توخالی است که برای ترکیب غذا با آنزیم‌های معده آنها را درون خود نگه می‌دارد. اسید قوی و آنزیم‌های اصلی آن توسط سلول مخاطی معده ترشح می‌شود. پس از اتمام فرآیند تجزیه، محتویات معده درون روده کوچک آزاد خواهد شد.
روده کوچک
روده کوچک یک لوله عضلانی به طول 5 تا 6 متر است و طولانی‌ترین اجزای دستگاه گوارش محسوب می‌شود. از آن جایی‌که قطر این روده 2 تا 4 سانتی‌متر است به آن روده باریک هم می‌گویند. روده کوچک سه بخش دارد: اثنی‌عشر، ژژونوم و ایلئوم.
محتویات روده باریک ابتدا نیمه جامد هستند و پس از اتمام فرآیند تجزیه به شکل مایع درمی‌آیند. در ادامه مواد مغذی جذب شده و مایع باقی مانده پس از عبور از روده کوچک وارد کولون یا روده بزرگ می‌شود.
پانکراس
لوزالمعده مسئول ترشح آنزیم‌های گوارش در اثنی‌عشر است تا پروتئین، چربی و کربوهیدرات‌ها را تجزیه کند. از دیگر وظایف پانکراس در آناتومی دستگاه گوارش ترشح انسولین برای متابولیسم قند و وارد کردن آن به جریان خون است.
کبد
اصلی‌ترین نقش کبد، پردازش مواد مغذی جذب شده از روده کوچک است. درواقع ترشح صفرا از کبد و ورود آن در روده باعث هضم چربی و برخی ویتامین‌ها می‌شود. از دیگر وظایف کبد در آناتومی دستگاه گوارش بدن سم‌زدایی مواد شیمیایی مضر است.
کیسه صفرا
صفرای ذخیره شده از کبد توسط کیسه صفرا به اثنی‌عشر در روده کوچک انتقال داده می‌شود. بدین شکل فرآیند جذب و هضم چربی‌ها راحت‌تر انجام خواهد شد.
کولون
روده بزرگ یا کولون مواد زائد بدن را پردازش می‌کند تا روده راحت‌تر تخلیه شود. کولون حدود یک‌ونیم متر است و قطری نزدیک به 6 سانتی‌متر دارد.
اجزای تشکیل‌دهنده روده بزرگ عبارتند از:
- سکوم
- کولون بالارونده
- کولون عرضی
- کولون نزولی
- کولون سیگموئید
عضلات انقباضی روده، مدفوع یا ضایعات باقی‌مانده از فرآیند گوارش را ابتدا به صورت مایع سپس به شکل جامد عبور می‌دهند. مدفوع ابتدا در کولون سیگموئید ذخیره می‌شود تا با یک حرکت توده‌ای یک یا 2 بار در طول روز داخل رکتوم تخلیه شود. زمان عبور مدفوع از روده بزرگ حدود 36 ساعت است.
رکتوم
رکتوم یا راست‌روده حدود 12 تا 20 سانتی‌متر است و کولون را به مقعد متصل می‌کند. راست روده مدفوع را از روده بزرگ می‌گیرد و آن را تا زمان تخلیه نگه می‌دارد. با ذخیره مدفوع در رکتوم حسگرها سیگنال مورد نظر را به مغز می‌فرستند. برای فرآیند تخلیه باید اسفنکترها شُل شوند که راست روده با انقباض محتویات را دفع می‌کند.
مقعد
آخرین بخش از آناتومی دستگاه گوارش، مقعد است؛ یک کانال 4 سانتی‌متری که قسمت تشکیل‌دهنده آن عضلات کف لگن و اسفنکتر مقعدی (داخلی و خارجی) هستند. پوشش مقعد محتویات رکتوم را تشخیص می‌دهد.
عضلات اسفنکتر مقعد برای کنترل مدفوع حیاتی هستند. درواقع به شما کمک می‌کنند تا بین راست روده و مقعد زاویه درستی ایجاد شود و مدفوع در زمان نادرست بیرون نیاید. وجود اسفنکتر داخلی باعث می‌شود تا زمانی‌که خواب هستید مدفوع وارد رکتوم نشود.