هرساله آمارهای مختلفی از سازمان‌های مختلف درباره مسائل متنوع حوزه سلامت منتشر می‌شود. آمارهای ارائه‌شده در حوزه چاقی، توسط سازمان جهانی بهداشت که بزرگ‌ترین سازمان حوزه سلامت در جهان محسوب می‌شود، بسیار تامل برانگیز است. در حال حاضر اضافه وزن مشکلی شایع است که بسیاری از افراد در کشور ما برای مقابله با آن به روش‌های مختلف لاغری مانند اسلیو معده و بای پس معده در ایران روی آورده‌اند.
چاقی یعنی چه؟
اضافه وزن و چاقی به صورت تجمع غیر طبیعی یا بیش از حد بافت چربی در یک یا چند بخش مختلف بدن و یا به صورت یک‌دست در زیر پوست تعریف می‌شود که ممکن است سلامت فرد را به خطر بی اندازد. همچنین بر اساس فرمول شاخص توده بدنی، هرگاه نتیجه محاسبه شاخص توده بدنی BMI فردی بین ۲۵ تا ۲۹.۹ باشد، آن فرد اضافه وزن دارد و هرگاه عدد به دست آمده بین ۳۰ تا ۳۴.۹ باشد، شخص چاق است. همچنین اگر این عدد بیش از ۳۵ باشد، نشان‌دهنده چاقی مفرط است.
دلایل اساسی اضافه وزن
دلایل بسیاری می‌توانند باعث شوند شاخص توده بدنی یک فرد بالای ۳۰ باشد. پیدا کردن علت اصلی چاقی عامل موفقیت در درمان یا پیشگیری از آن است. به طور کلی کسانی که به دنبال کاهش وزن و لاغری هستند، ابتدا باید علت چاق بودن خود را بدانند. مثلا اگر بدانیم که عادات و سبک زندگی یک شخص، باعث چاق شدن او شده، می‌توانیم با ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی به درمان اضافه وزن و چاقی آن فرد کمک کنیم.
خب حالا بیایید با دلایل اصلی چاقی آشنا شویم:
مصرف زیاد کالری
چاقی به مرور شکل می‌گیرد. از دلایل اصلی چاقی، دریافت بیش از حد کالری است. اگر در دریافت و سوزاندن کالری تعادل برقرار نشود، این امکان وجود دارد که در دراز مدت، شخص بیش از حد چاق یا لاغر شود. مردان به طور متوسط باید روزانه حدود ۲۵۰۰۰ کالری دریافت کنند تا بتوانند فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهند و زنان نیز به ۲۰۰۰ کالری نیاز دارند.
چنانچه دریافت کالری بیش از حد نیاز و درخواست بدن باشد، کالری‌های اضافی به صورت چربی در بدن و مخصوصا در شکم ذخیره می‌شود. برای اینکه چاق نشوید حتما در دریافت و سوزاندن کالری‌های خود تعادل ایجاد کنید و یک رژیم لاغری و غذایی متعادل و سالم داشته باشید.
عامل ژنتیک
اگر شخصی مادر یا پدر با اضافه وزن شدید داشته باشد، احتمالا به اضافه وزن مفرط دچار می‌شود؛ پس چاقی به طور قطع می‌تواند منشا ژنتیکی نیز داشته باشد. ژن‌های شما ممکن است بر میزان ذخیره چربی در بدن و جایی که آن چربی توزیع می‌شود، تاثیر بگذارند.
به طور کلی ژنتیک، هورمون‌های دخیل در مقررات چربی‌سازی و چربی‌سوزی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. مثلا یکی از عوامل ژنتیکی مرتبط با چاق شدن، نقص مادرزادی لپتین leptin ناشی از جهش‌های ژن مربوط به لپتین است.
لپتین هم در سلول‌های چربی و هم در جفت تولید می‌شود. زمانی که ذخیره چربی بالا است و شخص سیر شده، این ژن با فرستادن سیگنال به مغز باعث می‌شود که شخص کمتر غذا بخورد. اگر بدن نتواند لپتین را به کافی تولید کند و یا گیرنده آن در نتیجه جهش نسبت به هورمون تحریک نشود، تنظیمات طبیعی و روتین مربوط به مواد غذایی از بین رفته و چاقی رخ می‌دهد.
عادت ها و سبک زندگی
نداشتن فعالیت‌های منظم مانند ورزش، عامل دیگری است که باعث چاقی می‌شوند. اگر شما خیلی فعال نباشید و بیش از اندازه کالری دریافت کنید، قطعا چاق خواهید شد. کسانی که تحرک کمی دارند و غالبا به جای فعالیت می‌نشینند، کالری کمی می‌سوزانند و به مرور زمان کالری های زیادی به شکل چربی ذخیره کرده و چاق می‌شوند.
فعالیت فیزیکی منظم، توده عضلانی را افزایش می‌دهد، در حالی که حجم و جرم چربی بدن را کاهش می‌دهد. در مقابل، فعالیت فیزیکی ناکافی به طور معمول با کاهش توده عضلانی و افزایش بافت چربی همراه است. برای بزرگسالان توصیه می‌شود که هر هفته ۲ تا ۳ ساعت را به ورزش هوازی یا فعالیت های ورزشی اختصاص دهند.
رفتارهای غلط تغذیه ای
پُرخوری به ویژه اگر رژیم غذایی حاوی چربی یا قند زیادی باشد، منجر به افزایش وزن می‌شود. این مواد چگالی انرژی بالایی دارند و خیلی راحت باعث چاق‌شدن و بالا رفتن وزن می‌شوند.
کربوهیدرات ها و چاقی
کربوهیدرات‌ها به روش‌های مختلفی به افزایش وزن کمک می‌کنند. محصول نهایی هضم کربوهیدرات، گلوکز است. هنگامی که سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد، پانکراس برای آزادکردن انسولین تحریک شده و انسولین ترشح می‌کند. این هورمون نیز رشد بافت چربی را افزایش داده و می‌تواند باعث افزایش وزن و چاقی شود.
دانشمندان بر این باورند که کربوهیدرات های ساده (مثل شکر، فروکتوز، دسرها، نوشیدنی‌های نرم، آبجو، شراب و …) به افزایش وزن کمک می‌کنند، زیرا آن‌ها در مقایسه با کربوهیدرات‌های پیچیده (پاستا، برنج قهوه‌ای، حبوبات و غیره) به سرعت وارد جریان خون شده و جذب می‌شوند.
دلایل روحی-روانی
دلایل روان‌شناختی، چاقی در برخی افراد را به دنبال دارد. مثلا افراد معمولا در طی یا بعد از شرایط استرس‌زایی مانند مرگ یک دوست، یک بیماری شدید، یا حتی افسردگی، مقدار زیادی وزن اضافه می‌کنند. به نظر می‌رسد که پرخوری در این افراد می‌تواند وسیله‌ای برای تسکین استرس باشد.
چاقی در کودکی
میزان تشکیل سلول‌های چربی جدید به ویژه در چند سال اول زندگی سریع‌تر است. از همین رو تعداد سلول‌های چربی در کودکان چاق اغلب سه برابر بیشتر از کودکان عادی است. اگر شخصی در دوران کودکی و در وعده‌های غذایی متعدد، غذای زیادی بخورد و به این روند عادت کند، می‌تواند در آینده به چاقی مبتلا شود.
اختلال نوروژنیک
اختلال نوروژنیک که در سیستم عصبی انسان به وجود می‌آید، می‌تواند به یک شکل ساختاری، بیوشیمیایی و یا الکتریکی رخ داده و منجر به بروز برخی از علائم شوند. برخی از این اختلالات که موجب چاقی می‌شوند، شامل ضایعات یا تومورهای هیپوتالاموس، کمبود انتقال‌دهنده عصبی، نقص لپتین و مدارهای عصبی غیرطبیعی هستند.
جلوگیری از چاقی
بهترین درمان پیشگیری است. اگر هراس از این دارید که مبادا به چاقی مبتلا شوید، باید از بروز آن جلوگیری کنید. برای این کار می‌توانید برخی از اقدامات زیر را انجام دهید:
- وعده صبحانه را فراموش نکنید.
- آب بنوشید.
- تحرک داشته باشید.
- تلویزیون کمتر تماشا کنید.
- غذاهای خانگی مصرف کنید.
- برای تعطیلات، مراسم‌ها، گردهمایی‌ها و… برنامه‌ریزی داشته باشید.
- سبک زندگی سالم داشته باشید.
- مشروبات الکلی مصرف نکنید.
- پیاده‌روی در طبیعت را امتحان کنید.
- چک آپ های پزشکی داشته باشید.
- میوه و سبزیجات تازه بخورید.
- غذاهای ارگانیک و گیاهی میل کنید.
- غذا را آهسته بخورید.
در آخر امیدواریم با خواندن مطالب این مقاله، اطلاعات مفیدی به دست آورده و برای جلوگیری یا در مان اضافه وزن و چاقی، به نتیجه مطلوبی دست پیدا کنید.